ring van „feeling" en „felt thing",

beide door

het woord

„idea"

van het woord "idea", dat deze tegenstrijdigheden latent Onopgemerkt kunnen blijven. Onder extension (visible en tangible)" door verwarverstaat hij nu eens 'n „felt thing", dan weer 'n „feeling”. Fraser zegt ergens: „a plurality of coexistent minima of coloured points constitutes Berkeley's visible extension; while a plurality of successively experienced minima of resistant points constitutes his tactual extension” 1). Daar zal wel niets tegen in te brengen zijn, maar evenmin valt aangeduid. het, dunkt mij, tegen te spreken, dat Berkeley hiermee, op 'n in het geheel van z'n gedachten ongeoorloofde wijze, 'n plurality of coexistent minima of coloured points" (= ideas) substitueert voor 'n successie van „feelings of colour" (= ideas) en „a plurality of successively experienced minima of resistant points" (= ideas) voor 'n successie van „feelings of resistance" (= ideas).

Zoo blijkt dan Berkeley op den door hem ingeslagen weg in 't geheel geen rekenschap te kunnen geven van het bestaan der „ideas of primary qualities", zonder aan z'n beginselen ontrouw te worden. De beschouwing van de primaire qualiteiten als de vormen, de apriorische voorwaarden van alle objectiviteit 2), in plaats van als iets onafhankelijk bestaands, dat in onzen geest gecopieerd wordt, de eenige beschouwing, waardoor hij z'n juist inzicht in de fout van Locke vruchtbaar had kunnen

1) Fraser, Berkeley's Works I, pg. 191 nt. 3.

2) Cf. A. Riehl, Kriticismus I 1, pg. 32 „Sie sind die Elemente des Objectiven in unserer sinnlichen Erkenntniss und bestimmen mithin den Begriff des empirischen Objectes überhaupt”. Cf. b.v. ook Kant a.w. pg. 29–46.

pen ervan bij Locke.

maken 1), ze ligt blijkbaar nog ver buiten z'n bereik, al schijnt ze voor wie na Kant leeft, vlak bij de hand

te liggen.

„Substance". Zooals men zich herinnert, vonden we bij Locke Twee begrip- eigenlijk twee substantiebegrippen: de substantie, waaraan de primaire eigenschappen juist zóó zijn als we ze waarnemen, en de substantie als absoluut ongekend en onkenbaar substraat, als het ding zooals het onafhankelijk van onze waarneming buiten ons bestaat, in tegenstelling met het ding zooals het zich aan ons voordoet 2).

Het eerste

Wanneer de primaire qualiteiten verschijnselen zijn overbodig, in the mind", precies zooals de secundaire, dan spreekt het vanzelf, dat 'n „substance" als drager daarvan overbodig is en dit heele begrip moet komen te vervallen. ,,It is worth while to reflect a little on the motives which induced men to suppose the existence of material substance; that so having observed the gradual ceasing and expiration of those motives or reasons, we may proportionably withdraw the assent that was grounded on them. First, therefore, it was thought that colour, figure, motion, and the rest of the sensible qualities or accidents, did really

1) Dan zou ook het bezwaar komen te vervallen, dat nu b.v. door E. Mach (die Analyse der Empfindungen pg. 112 nt.) wordt aangevoerd tegen Berkeley's leer van de uitsluitend empirische associatie der tastindrukken met de gezichtsindrukken, en dat gelegen is in het feit dat 'n wel niet blindgeboren, maar toch in z'n eerste levensjaar totaal blind geworden man als Nicolaus Saunderson geometrie kan leeren. N. Saunderson werd in 1711 professor in de mathesis in Cambridge en gaf o.a. college over de optica.

2) Cf. pg. 53, 57, 69.

exist without the mind; and for this reason it seemed needful to suppose some unthinking substratum or substance wherein they did exist, since they could not be conceived to exist by themselves. Afterwards, in process of time, men being convinced that colours, sounds, and the rest of the sensible, secondary qualities had no existence without the mind, they stripped this substratum or material substance of those qualities, leaving only the primary ones, figure, motion, and suchlike; which they still conceived to exist without the mind, and consequently to stand in need of a material support. But, it having been shewn that none even of these can possibly exist otherwise than in a Spirit or Mind which perceives them, it follows that we have no longer any reason" als drager daarvan te veronderstellen „the being of Matter” 1).

Dit substantiebegrip is niet alleen overbodig, maar ook onbestaanbaar. Als aangetoond is, dat primaire qualiteiten niet anders bestaan kunnen dan „in the mind", dan veronderstelt het begrip van 'n van den geest onaf hankelijke, „unthinking substance", waarin de primaire qualiteiten zouden moeten inhereeren, 'n wederom volgens Berkeley's abstractieleer onmogelijke abstractie van de „entity of extension from its being perceived" 2).

Maar is dan in elk geval toch niet het tweede substantiebegrip onmisbaar? Moeten we niet noodzakelijk achter de eigenschappen, die we waarnemen, 'n van den geest onafhankelijke, materieele, unperceiving substance", die

1) Pr. of H. Kn. 73 (I 298).

en onbestaanbaar.

Ook het {weede

zonder reden

van bestaan,

we niet waarnemen, noch ooit waarnemen kunnen, als oorzaak of voorwaarde van onze waarneming veronderstellen? Locke bevestigt 1), Berkeley ontkent het.

Hoe komt men er toch bij, zoo vraagt Berkeley, zulk 'n substantie aan te nemen? You cannot give me any reason why you believe it exists" 2), „for, what is there on our part, or what do we perceive, amongst all the ideas, sensations, notions which are imprinted on our minds, either by sense or reflexion, from whence may be inferred the existence of an inert, thoughtless, unperceived occasion" 3) van onze waarnemingen? Gesteld al, dat ze er was, dan is het nog niet duidelijk hoe we dat ooit te weten zouden komen: „I do not see how the testimony of sense can be alleged as a proof for the existence of anything which is not perceived by sense"). Nieuwe of gevoeliger zintuigen kunnen daar geen verandering in brengen: „they could only furnish us with new ideas or sensations" 5). Ook door „Reason" kunnen we het bestaan dier substantie niet leeren kennen: „I do not see what reason can induce us to believe the existence of bodies without the mind, from what we perceive, since the very patrons of Matter themselves do not pretend there is any necessary connexion betwixt them and our ideas? I say it is granted on all hands (and what happens in dreams, frensies, and the like, puts it beyond dispute) that it is

possible we might be affected with all the ideas we have now, though no bodies existed without resembling them. Hence it is evident the supposition of external bodies is not necessary for the producing our ideas; since it is granted they are produced sometimes, and might possibly be produced always, in the same order we see them in at present, without their concurrence" 1). Daar is dus in 't geheel geen reden, waarom we zulk 'n „substance" zouden moeten aannemen.

zonder

beteekenis.

Nu toont Berkeley verder nog aan, dat die hypothese en volstrekt tot de oplossing van geen enkel probleem dienstig is: „you cannot assign any use to it, when it is supposed to exist" 2). Misschien is iemand van oordeel, dat „there have been a great many things explained by matter and motion; take away these and you destroy the whole corpuscular philosophy, and undermine those mechanical principles which have been applied with so much success to account for the phenomena. In short, whatever advances have been made, either by ancient or modern philosophers, in the study of nature do all proceed on the supposition that corporeal substance or Matter doth really exist. To this I answer that there is not any one phenomenon explained on that supposition which may not as well be explained without it, as might easily be made appear by an induction of particulars. To explain the phenomena, is all one as to shew why, upon such and such occasions, we are affected with such and such ideas. But how Matter

1) Pr. of H. Kn. 18 (I 267).