are resemblances of them, and their patterns do really exist in the bodies themselves" ), "whether we perceive them or not" 2).

secondary

qualities".

Daartegenover zijn er andere qualities", die wijzi- Ideas of gingen ondergaan met elke modificatie van onze zintuigen: „the same water, at the same time, may produce the idea of cold by one hand and of heat by the other", wat onmogelijk zou zijn if those ideas were really in it" 3). Daar komt bij, dat "there is no conceivable connexion between any impulse of any sort of body (de eenige manier, waarop ze op ons inwerken 4)) and any perception of a colour or smell which we find in our minds..., these mechanical affections of bodies having no affinity at all with those ideas they produce in us" 5). Uit een en ander concludeert Locke, dat deze „qualities", die hij „secondary qualities" noemt, „are nothing in the objects themselves but powers to produce various sensations in us" 6), en dat „the ideas produced in us by these secondary qualities have no resemblance of them at all"), evenmin als „the idea of pain" eenige gelijkenis heeft met "the notion of a piece of steel dividing our flesh" 8). Maar dan moet het aandeel van den geest bij het tot standkomen van de

Verhouding dezer beide soorten tot

elkander.

ervaring toch grooter zijn dan Locke wil doen voorkomen, daar de "secondary qualities" waarlijk geen gering deel van de ervaring uitmaken. Hij kent verder nog 'n derde soort van qualiteiten, "powers" genaamd (b. v. het vermogen van de zon om was te doen smelten), die we hier voor ons doel wel kunnen verwaarloozen.

Toch zouden we ons vergissen als we meenden, dat Locke ten opzichte van de „secondary qualities" subjectivistisch of zuiver idealistisch dacht. Vooreerst staat het voor hem vast, dat ook de „ideas of secondary qualities are produced in us by exterior causes affecting our senses" '). Voorts is hij ervan verzekerd, dat dezelfde „exterior causes" altijd dezelfde „ideas" in denzelfden en in alle daarmee homogene geesten teweegbrengen 2). De laatste zijn dus „constant effects" ") van de eerste. Die „exterior causes" ziet hij in de primary qualities of their insensible parts" (nl. of the objects)'): „pound an almond, and the clear white colour will be altered into a dirty one, and the sweet taste into an oily one. What real alteration can the beating of the pestle make in any body, but an alteration of the texture of it?" 5). „Had we senses acute enough to discern the minute particles of bodies, and the real constitution on which their sensible qualities depend, I doubt not but they would produce quite different

ideas in us: and that which is now the yellow colour of gold, would then disappear, and instead of it we should see an admirable texture of parts, of a certain size and figure"). The dissolving of silver in aqua fortis, and gold in aqua regia, and not vice versa, would be then perhaps no more difficult to know than it is to a smith to understand why the turning of one key will open a lock, and not the turning of another" "). Deze „real constitution of the minute parts" te leeren kennen gaat evenwel boven ons vermogen. Soms echter is hij van oordeel dat we, al lag dit binnen ons vermogen, toch nog niet in staat zouden zijn to discover any necessary connexion between them and the secondary qualities"), zoodat we can attribute their connexion to nothing else but the arbitrary determination of that Allwise Agent who has made them to be and to operate as they do, in a way wholly above our weak understandings to conceive"). Hij is dan ook van dit hypothetisch atomisme niet altijd evenzeer verzekerd en geeft 'n enkele maal toe, dat de „secondary qualities" ook wel kunnen afhangen van „something yet more remote from our comprehension" 5). Hoe dezelfde „primaire quali

3)

IV III 14 (II 202); cf. pg. 53, 61. Het was dus niet bepaald 'n ontdekking wat E. du Bois-Reymond in z'n geruchtmakende rede „Ueber die Grenzen des Naturerkennens" daaromtrent in het midden bracht.

Allebei ,,real" en ,,true".

teiten" nu eens 'n getrouwe afbeelding van zichzelf in ons kunnen teweegbrengen en dan weer iets geheel andersoortigs, verzuimt hij in elk geval duidelijk te maken.

We vinden in deze beschouwingen 'n wijziging en nadere uitwerking van Hobbes' leer omtrent de „qualitates sensibiles". Locke legt er eenerzijds den nadruk op, dat herleiding tot en afleiding van hun oorzaken volstrekt buiten ons bereik ligt. Anderzijds, dat de „ideas of secondary qualities", al zijn ze niet „images or representations of what does exist" 1), zooals die der "primary", toch evengoed als deze „real" zijn en „adequate", „because, being nothing but the effects of certain powers in things, fitted and ordained by God to produce such sensations in us, they cannot but be correspondent and adequate to those powers: and we are sure they agree to the reality of things" "). Primaire en secundaire qualiteiten zijn afhankelijk van, en vertegenwoordigen, hetzij als „exact resemblances”, hetzij als „constant effects" 3), 'n objectieve werkelijkheid, waartoe ook onze zintuigen met hun eigenaardige gesteldheid kunnen gerekend worden *). En dat is alles wat noodig is „to make them real, and not fictions at pleasure" 5). Dit loopt ongeveer parallel met de vraag omtrent de waarheid of onwaarheid van onze „,ideas", daar er van de vraag „true or false" alleen sprake kan zijn „whenever the mind

1) Ess. c. H. U. II XXX 2 (I 498); cf. pg. 26 v.v.

2)

99

3)

II XXXI 2 (I 502); II XXXII 14 (I 519).
II XXX 2 (I 498).

4) Cf. W. Windelband, Präludien 1884, pg. 133.

5) Ess. c. H. U. II XXX 2 (I 498).

refers any of its ideas to anything extraneous to them" 1).

Als „real, adequate and true”, doordat ze gegeven zijn, Van de,,comstaan de „simple ideas" tegenover de „complex ideas", plex ideas". die „all are made” 2) en dus „workmanship of the mind".

'n Goed deel van deze laatste maakt er evenwel volstrekt geen aanspraak op "copies of things really existing" te zijn: „all our complex ideas, except those of substances, being archetypes of the mind's own making, not intended to be the copies of anything, nor referred to the existence of anything, as to their originals, cannot want any conformity necessary to real knowledge" ).

„modes and

relations"

„real”.

,,General

idea of

De eenig overblijvende soort van „ideas", waarbij „Substance". de realiteitskwestie zich kan voordoen, is dus die „of substances". Aan deze wijdt Locke zoo herhaaldelijk en in het bizonder de aandacht, dat Riehl hem met volle recht den Kritiker des Substanzbegriffes" kan noemen *). Het begrip substantie baart Locke groote moeilijkheid. Feitelijk kan hij het noch uit sensation", noch uit "reflexion" afleiden, zoodat hij zelf moet erkennen, dat „a man has no idea of substance in general, nor knows what substance is in itself" 5). Toch schijnen we zulk 'n „idea" niet te kunnen missen: „we cannot conceive how those several simple ideas of sensible qualities should subsist alone, nor one in another" ") without something

1) Ess. c. H. U. II XXXII 4 (I 515).

substance".